کتاب

كتاب الخرائج و الجرائح‏ توسط  قطب راوندی‏؛ متوفای سال ۵۷۳ ق‏؛ در سه جلد و به زبان عربی‏؛ در زمینۀ زندگانی چهارده معصوم علیهم‌السلام‏ نگاشته شده است، این کتاب توسط غلام حسن محرمی‏ ترجمه و با نام جلوه‏های اعجاز معصومين علیهم‌السلام توسط انتشارات جامعه مدرسین قم به چاپ رسیده است

 وجه تسميه نام کتاب‏: چنانكه از مقدمه مؤلف برمی‌آيد نام كتاب معنای خاصی ندارد بلكه دو واژه «خرائج» و «جرائح» از كلمات مشهور «خرج» و «جرح» گرفته شده و چنين معنا می‌دهد: « معجزاتی از سوی معصومين صادر (خارج) شده و ادعای آنان را در موضوع امامت تأييد می ‏كند (بدست می‌دهد) » زيرا جرح به معنی «كسب كردن» است؛ اين وجه تسميه برداشت مصحح كتاب از كلمات مؤلف است كه می‌گويد: ا ين كتاب را الخرائج و الجرائح نام نهادم لأن معجزاتهم التی «خرجت» علی أيديهم مصححة لدعاويهم لأنها «تكسب» المدعی صدق قوله.

محتوای كتاب‏ الخرائج و الجرائح: اين كتاب در آخرين چاپ در ۳ جلد تنظيم شده و شامل ابواب زير است، ۱۳ باب در معجزات پيامبر و ائمه (علیهم‌السلام) شامل ۵۶۰ روايت و ۱۴ باب در اعلام معصومين شامل ۲۳۰ روايت سپس در دلالات  دوازده امام شامل ۱۱۳ روايت و نوادر معجزات ۹۱ روايت. باب‏های بعدی در موضوع مقايسه معجزات پيامبران با ائمه، در اعجاز قرآن، درباره تفاوت مكر و حيله با معجزه و باب آخر درباره نشانه‌های خوارق عادت.

كتاب خرائج در آثار بعدی شيعيان تأثير قابل توجهی گذاشته و تمامی اخبار منقول او در كتبی چون بحار آمده است.

راوندی در كتاب خرائج نامی از منابع خود نبرده و هنگام بيان اخبار هم به منبع روايت و حتی سند آن اشاره‏ ای ندارد. البته در مواردی فقط نفر آخر سند خود را نام برده و در چند مورد به‏ طور استثنايی سلسله اسنادش را ذكر می‌کند مانند مقدمه كتاب كه روايتی از امام هفتم آورده و سلسله سند خود را بيان می ‏كند.

دسته ‏ای از اخبار موجود در اين اثر، در كتب پيشين وجود دارد و امروزه در دسترس است مانند آنچه مؤلف از كافی و بصائر الدرجات نقل می ‏كند. دسته دوم اخباری است منحصر به فرد كه در كتاب‏های پيش از دوره راوندی وجود ندارد. به نظر می‌رسد قطب راوندی در بيشتر موارد، مطالب مشهور در منابع شيعه و سنی را گزارش كرده و منبع خاصی مورد نظر او نبوده است. آنچه درباره رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم  نقل كرده غالبا از منابعی چون سيره ابن هشام و كتب دلائل النبوة است. چنانكه معجزات مربوط به آن حضرت را به دو بخش تقسيم می ‏كند: بخشی را به روايات اهل سنت اختصاص داده و بخش ديگری را به ائمه معصومين (علیهم‌السلام) نسبت می‌دهد كه اين موارد غالبا به منابع شيعه همچون كافی و امالی ‏ها و بخصوص كتب تفسير اختصاص دارد.

در مجموع، نگاه قطب راوندی به اخبار نگاهی كلامی است. او عقل را در اخبار دخالت نداده و به قرائن تاريخی نيز توجهی ندارد؛ به همين جهت هيچگاه در صدد نقد و بررسی يا بيانی برای روايات برنيامده‏ است.

جایگاه، شخصیت و زندگانی قطب الدين راوندی‏: شيخ قطب الدين، ابوالحسن يا ابوالحسين، سعيد بن عبد الله بن حسين بن هبة الله بن حسن راوندی كاشانی، عالم بزرگ، محدث، مفسر، متكلم، فقيه، فيلسوف و تاريخ دان بزرگ شيعه در قرن ششم هجری است. بسياری اوقات نيز او را به جدش نسبت داده و می‌گويند سعيد بن هبة الله راوندی. او در راوند كاشان به دنيا آمد. پدر و پدر بزرگ قطب راوندی از علمای بزرگ زمان خود بودند.

وی تحصيلات ابتدايی را نزد پدر خويش فرا گرفت. پس از آن در محضر درس شيخ ابو علی طبرسی، عماد الدين طبری و سيد مرتضی رازی بهره فراوان برد؛ سپس به شهر مقدس قم، حرم آل محد علیهم‌السلام، رهسپار شد تا از علمای آن ديار نيز بهره ‏مند گردد و در مدتی كوتاه از چهره‌های سرشناس شيعه گرديد.

شخصيت علمی قطب الدين راوندی‏‏: شيخ قطب در آثار خود موضوعات متنوعی از علوم و معارف اسلامی را به بحث گرفته و در علم تفسير، فقه، حديث، فلسفه، كلام، تاريخ و ديگر موضوعات نوشتارهای فراوانی بر جای نهاده است. وی در نوشته‌هايش تمام جوانب موضوع را بررسی كرده و به نگاهی گذرا اكتفا نمی ‏كند.

ديدگاه ديگران را - چه موافق و چه مخالف - به درستی نقل می‌کند و مانند انسانی كه حق را برای حق می‌خواهد به كاوش در نظريات ديگران می ‏پردازد. از اين رو، كسانی كه در صدد معرفی وی برآمده‌اند عباراتی را كه دلالت بر بزرگی مقام و منزلت او دارد به كار برده‌اند. در تأليفات قطب راوندی اثر نبوغ و استعداد ذاتی او را به آسانی می‌توان ديد.

وی در نوشته‌های خود به تحقيقاتی عميق پرداخته و بر نكاتی جالب توجه و زيبا كه بر بسياری از دانشمندان و بزرگان مخفی مانده، دست يافته است.

اساتيد قطب الدين راوندی‏: از اساتيد او عبارتند از:۱- پدر بزرگوارش‏ ۲-  شيخ ابو علی فضل بن حسن طبرسی صاحب مجمع البيان‏ ۳- عماد الدين محمد بن ابی القاسم طبری‏ ۴- صفی الدين، سيد مرتضی ابن داعی رازی و برادرش سيد مجتبی‏ ۵ - سيد ابو الصمصام، ذو الفقار بن محمد بن معبد حسينی‏ ۶- شيخ ابو جعفر حلبی‏ ۷- محمد بن حسن، پدر خواجه نصير الدين طوسی‏ ۸ - ابو عبدالله، حسن مؤدب قمی‏ ۹- ابوالقاسم، حسن بن محمد حديقی‏ ۱۰- ابو منصور، شهريار بن شيرويه بن شهريار ديلمی‏

شاگردان قطب الدين راوندی‏‏: از جمله شاگردان قطب راوندی عبارتند از:۱- نصير الدين حسين بن سعيد راوندی، فرزند ايشان‏ ۲- ظهير الدين محمد بن سعيد راوندی، ديگر فرزند او ۳- قاضی احمد بن علی بن عبد الجبار طوسی‏ ۴- قاضی جمال الدين علی بن عبد الجبار طوسی‏ ۵ - فقيه علی بن محمد مدائنی ۶- فقيه عزالدين محمد بن حسن علوی بغدادی‏ ۷- زين الدين ابو جعفر محمد بن عبد الحميد بن محمود دعويدار ۸ - رشيد الدين محمد بن علی بن شهر آشوب مازندرانی‏ ۹- شيخ منتجب الدين‏

تأليفات‏ قطب الدين راوندی‏: آثار قطب الدين به بيش از ۶۰ جلد می‌رسد كه در علوم گوناگون و معارف اسلامی نگاشته شده و از آن جمله‏ اند: ۱- فقه القرآن‏ ۲- شرح آيات الأحكام‏ ۳- إحكام الأحكام‏ ۴- الاختلاف بين المفيد و المرتضی في بعض المسائل الكلامية ۵ - أسباب النزول‏ ۶- الأغراب في الإعراب‏ ۷- ألقاب الرسول و فاطمة و الأئمة علیهم‌السلام‏ ۸ - الإنجاز في شرح الإيجاز في الفرائض‏ ۹- تهافت الفلاسفة ۱۰- جواهر الكلام في شرح مقدمة الكلام‏

وفات‏ قطب الدين راوندی‏: قطب راوندی در سال ۵۷۳ هجری در شهر قم ديده از جهان فرو بست و اكنون قبر مطهرش در صحن بزرگ حرم حضرت معصومه عليها السلام قرار دارد.

منبع: مجموعه سیره معصومین